Na czym polega terapia krótkoterminowa skoncentrowana na rozwiązaniu? Czym różni się od innych podejść do terapii?

Kiedy klient przychodzi  do terapeuty krótkoterminowego i mówi o swoim problemie, po wysłuchaniu, usłyszy często pytanie – co byś chciał zamiast tego?

„ODCZUWAM NARASTAJĄCĄ ZŁOŚĆ, OBAWIAM SIĘ, ŻE WYBUCHNĘ, JUŻ NIE MOGĘ WYTRZYMAĆ, BOJĘ SIĘ, ŻE ZARAZ KOGOŚ SKRZYWDZĘ. TAK MAM CAŁY CZAS…” – OPOWIADA JEDEN Z NASZYCH KLIENTÓW. DOPYTYWANY KONKLUDUJE – „ZAMIAST TEGO CHCIAŁBYM CZUĆ SPOKÓJ”.

W ciągu kolejnych sesji ten spokój jest możliwy do osiągnięcia, okazuje się, że klientowi nie tak dawno udało się poradzić z narastającym gniewem. Odbył czułą rozmowę z żoną i powiedział jej z czym się zmaga. Razem postanowili, że pójdzie do psychologa. Poczuł wtedy ulgę i spokój.

Niesamowite! – klient w trakcie trwania jednej sesji opowiada o tym, co ma być rozwiązaniem, i co udało mu się zrobić w tym kierunku, nawet nie zdając sobie sprawy z tego, że to może być clou, które doprowadzi go do wyzdrowienia. Terapeuta krótkoterminowy będzie wzmacniał te wyjątki i eksplorował, aż z czasem staną się nowymi sposobami radzenia. Wyjątek zamieni się w regułę.

W podejściu tradycyjnym celem terapeuty jest zgłębianie natury problemu – jego uwaga jest skupiona na deficytach klienta – przyczynach i mechanizmach zaburzenia. Sięga on w przeszłość do źródła cierpienia. Dopiero na końcu proponuje strategię wyeliminowania bólu – interwencję terapeutyczną, która polega na propozycji zmiany zachowania. Istnieje jednak ryzyko, że klient tej drogi nie wytrzyma, po konsultacji może poczuć się jeszcze gorzej niż przed…

Średnia ilość spotkań, w których uczestniczą klienci prywatnych gabinetów psychologicznych nie przekracza 10-ciu spotkań. Terapia długoterminowa zatem z góry jest utrudniona, nie mówiąc o kosztach. Czy w związku z tym terapia krótkoterminowa skoncentrowana na rozwiązaniu może być alternatywą?

Terapia Krótkoterminowa Skoncentrowana na Rozwiązaniu – TSR  jest jednym z kreatywnych, stosunkowo młodych nurtów terapeutycznych. W 1969 roku swoje badania nad terapią krótkoterminową rozpoczął Steve de Shazer. W 1978 roku de Shazer i Insoo Kim Berg założyli Brief Family Therapy Center w Milwaukee, gdzie stworzyli model terapii Skoncentrowanej na Rozwiązaniach. TSR – zrodziło się w wyniku krytyki założeń terapii zajmującej się tradycyjnym rozwiązywaniem problemów.

Niezwykła teza dla psychologii, która w fizyce jest oczywista

Skutek nie musi być związany z przyczyną. W podejściu proponowanym w modelu TSR – głównym obszarem pracy z klientem, który jest postrzegany jako ekspert od swego życia, jest poszukiwanie rozwiązań, a rozwiązania wcale nie muszą być związane z problemem.

ROZWIĄZANIA WCALE NIE MUSZĄ BYĆ ZWIĄZANE Z PROBLEMEM

Nasza klientka podczas 3-ciej sesji dla par stwierdziła, że wcześniej akceptowała swego męża. Teraz przypomniała sobie, jak to robiła. Dawniej podobało jej się, w jaki sposób mąż ją uspokajał, to jak ją dotykał, gładził po ręce, jak do niej mówił ściszonym, troskliwym głosem. – Byliśmy zaskoczeni! – Na wcześniejszych sesjach rozmawialiśmy o tym, że chciałaby mąż się zmienił i był bardziej otwarty na rozmowę o tym, jak ona się czuje – gdy jest zła, po prostu zapytał się, co się stało? A dziś nauczyła się go akceptować! Oczywiście, możemy się domyślać, co wpłynęło na jej zmianę, to że uświadomiła sobie potrzeby męża, jego dobre intencje oraz ograniczenia, to że on chce ją wspierać, ale nie potrafi tego robić, gdy ona się wścieka. Czy jednak to rozwiązanie było bezpośrednio związane z problemem męża?

Według Miltona Ericksona osoby zwracające się po pomoc do terapeuty – znają rozwiązania swoich problemów. One tylko nie wiedzą, że je znają. W związku z tym – zadaniem specjalisty – jest im tę prawdę uświadomić.

Terapia krótkoterminowa skoncentrowana na rozwiązaniu jest skuteczniejsza?

W przebiegu terapii krótkoterminowej skoncentrowanej na problemie (tzw. tradycyjny model) mamy głównie do czynienia ze skupieniem uwagi na drobiazgowej analizie problemu, jego potencjalnych źródłach, konsekwencjach, czasie istnienia i chronologii rozwoju w celu postawienia odpowiedniej diagnozy. W związku z tym dochodzi ponownie do przeżywania cierpienia i bólu wynikającego z problemów, z którym zgłosił się do nas klient, co może skutkować osłabieniem jego energii do zmian ze względu na trwanie w marazmie.

Oczywiście w przypadku TSR-u nie wyklucza się stanu, że klient musi „posiedzieć przez chwilę w problemie”, bo inaczej może “nie ruszyć do przodu”, ale nie jest to warunek konieczny. Generalnie w TSR możemy pracować z klientem teoretycznie nie znając szczegółowo problemu, a przynajmniej analitycznie się w niego nie zagłębiając.

W modelu TSR traktuje się treść problemu, z którym przyszedł klient, jako sposób na ujawnienie jego potrzeb i nie przewiduje się nadmiernej na nim koncentracji, ponieważ powodowałoby to osłabienie, oraz opóźnienie momentu mobilizacji energii w celu osiągnięcia tego, co jest pożądane.

Tak, więc w przypadku TSR – Terapii krótkoterminowej skoncentrowanej na rozwiązaniu, terapeutę interesują takie obszary:

• Poszukiwanie mocnych stron i zasobów klienta, a nie jego deficytów i zaburzeń. Nie diagnozujemy, nie etykietujemy po prostu pracujemy nad rozwiązaniami problemów, które zgłasza klient.
• Staramy się pracować na sukcesach i osiągnięciach klienta, a nie na porażkach i potknięciach.
• Określamy potrzeby klienta, a nie jego problemy (nie zgłębiamy ich)
• Pracujemy na wyjątkach pozytywnych w życiu klienta, a nie na występowaniu problemu i jego częstotliwości.

W CIERPIENIU JUŻ JEST KIERUNEK, POTRZEBA ZMIANY, KTÓRĄ MOŻNA ROZWINĄĆ

Preferowana przyszłość i język obecności

W wyniku takiej pracy z terapeutą klient ma szanse zbudować swoją preferowaną przyszłość, zamiast analizowania mrocznej i odbierającej siły przeszłości. Dyskusja terapeutyczna z klientem o tym, co robi dobrze, co może robić lepiej lub jakie jeszcze inne rozwiązania są w jego zasięgu, dostarcza nadziei i siły niezbędnej do przezwyciężenia trudnej sytuacji, w której aktualnie klient się znajduje, a mocne strony, zasoby, oraz praca na wyjątkach daje klientowi motywację i nierzadko siłę na podjęcie działań, które będą prowadzić do pozytywnej zmiany.

Najważniejsza różnica odróżniająca model TSR od innych modeli to – pozytywny język obecności czegoś, a nie braku, deficytu, gdy klientowi łatwiej przychodzi powiedzenie „czego się nie chce”, niż stwierdzić „czego się chce”. klient może wyartykułować swoje potrzeby i dążenia – kreując w ten sposób obraz, który łatwiej mu będzie przenieść na rzeczywistość.

Cechą istotną tego nurtu jest wysoki poziom szacunku dla podmiotowości osób poddających się terapii, oraz ich bliskiego otoczenia, a relacja terapeutyczna jest partnerska, gdzie głównym założeniem jest filozofia, że klient jest ekspertem od swojego życia, natomiast terapeuta mu towarzyszy w odkrywaniu jego zasobów, mocnych stron i tego, co działa pracując min. na wyjątkach.

Metoda ta nie może być uważana za remedium na wszystkie problemy klientów, jednakże przykłady efektywności tego modelu terapii, stosowanego w różnych ośrodkach na świecie (USA, Holandia, Australia, Korea) pokazały, że może być on skutecznym narzędziem w pracy z klientami, którzy zgłaszają się z dużą różnorodnością problemów.

W TSR, jako nurcie terapeutycznym, najważniejsze jest wykorzystanie tego, co jest „zdrowe”.  Koncentracja na tym, co się sprawdza i jest dostępne w danej osobie i świecie klienta, pary, rodziny czy zespołu. Dzięki temu można ominąć – tak powszechnego w innych podejściach terapeutycznych, skupiania się na problemach, diagnozowania zaburzeń i deficytów, czyli poruszania się w świecie patologii.

Współpraca terapeuty i klienta skupia się na obszarach zdrowia psychicznego, uświadomieniu  potrzeb i możliwości osiągania celów, szukaniu mocnych stron i zasobów, a także na tym, aby skutecznie poradzić sobie z problemem, których zmienić nie można, dlatego też terapia jest nurtem pracy terapeutycznej krótkoterminowym, gdzie efekty pozytywnej zmiany mogą pojawić się w dość szybkim czasie.

Podstawowe założenia: terapia krótkoterminowa skoncentrowana rozwiązaniu

Filozofia centralna TSR opiera się na poniższych założeniach:

• Jeśli coś się nie zepsuło – nie naprawiaj tego
• Jeśli coś działa – rób tego więcej
• Jeżeli coś nie działa, nie rób tego więcej – rób coś innego

Natomiast filozofia szczegółowa na:

• Nie ma prostych rozwiązań i sprawdzonych schematów, które pasowałyby do każdego klienta
• Istnieje wiele sposobów spojrzenia na daną sytuację i wiele różnych rozwiązań
• Koncepcja oporu nie sprzyja terapii
• Współpraca w trakcie terapii i zmiana są nieuchronne
• Wystarczy mała zmiana, aby zainicjować rozwiązywanie
• Klienci dysponują zasobami i siłami niezbędnymi do zmiany
• Znajomość szczegółów problemu nie jest konieczna, aby go rozwiązać
• Bardziej pomocne jest patrzenie do przodu niż oglądanie się wstecz
• Klienci potrafią określić cele terapii i znają stosowne rozwiązania, chociaż o tym nie wiedzą
• Zmiana ma charakter permanentny – wszystko się zmienia

Bibliografia:

De Jong P., Berg I. K., Rozmowy o rozwiązaniach, Kraków 2007.
Edukacja i szkolenie w krótkoterminowej terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach, [red.] T. Nelson, Kraków 2007.

H.Ratner, E. George, Ch. Iveson Terapia Krótkoterminowa Skoncentrowana na Rozwiązaniu, Łódź 2017